Luận Quẻ Thuần Khôn - Quẻ 2 : Quẻ Thuần Khôn

Dưới đấy là lời giảng Quẻ Thuần Khôn theo sách "Kinh dịch - Đạo của fan quân tử" của học trả Nguyễn Hiến Lê

:::::: Thuần Khôn (坤 kūn)

Quẻ Thuần Khôn, còn gọi là quẻ Khôn (坤 kūn), tức Đất là quẻ số 02 trong gớm Dịch.

Bạn đang xem: Quẻ thuần khôn

* Nội quái là: ☷ (::: 坤 kūn) Khôn = (地) Đất.

* Ngoại quái là: ☷ (::: 坤 kūn) Khôn = (地) Đất.

Giải nghĩa: Thuận dã. Nhu thuận. Thuận tòng, mềm dẻo, theo đường mà được lợi, hòa theo lẽ, chịu lấy. Nguyên khô giòn Lợi Trinh chi tượng.

坤 : 元, 亨, 利, 牝馬之貞．君子有攸往．先迷後得. 主利．西南得朋．東北喪朋．安貞吉．

Khôn: Nguyên, hanh, lợi, tẫn mã chi trinh. Quân tử hữu du vãng, tiền mê hậu đắc, chủ lợi. Tây nam đắc bằng, đông bắc táng bằng. An trinh, cát.

Dịch: Khôn có đức đầu tiên và lớn, hanh thông, thích đáng, đức chính và bền của bé ngựa cái. Người quân tử có việc làm mà thủ xướng thì lầm, để người khác thủ xướng mà mình theo sau thì được. Chỉ cốt lợi ích mang lại vạn vật. đi về phía tây nam thì được bạn, về phía đông bắc thì mất bạn. An lòng giữ đức bên vững, tốt.

Giảng: Quẻ Càn gồm 6 hào dương, quẻ Khôn gồm 6 hào âm. Càn “tượng” (1) trời thì ko “tượng” đất. Càn cưng cửng kiện thì Khôn nhu thuận. Càn tạo ra vạn vật ở vô hình, thuộc phần khí; mà lại phải nhờ Khôn vạn vật mới hữu hình, mới sinh trưởng, vì vậy công của Khôn cũng lớn như công của Càn; chỉ khác Khôn phải ở sau Càn, tùy theo Càn, bổ túc đến Càn; vì vậy các đức nguyên, hanh, lợi, Khôn có đủ như Càn; chỉ riêng về đức trinh (chính và bền) thì Khôn hơi khác: mặc dù chính và bền tuy vậy phải thuận. Văn vương vãi dùng con ngựa cái để “tượng” Không: ngựa là giống mạnh mà ngựa cái có tính thuận theo ngựa đực.

Cũng vì Khôn có đức thuận, cho nên vì vậy khởi xướng phải là Càn, Khôn chỉ tiếp tục công việc của Càn. Người quân tử nếu ở vào địa vị khôn, phải tùy thuộc người bên trên thì làm việc cũng đừng buộc phải khởi xướng để khỏi lầm lẫn, chờ người ta khởi xướng rồi mới theo thì được việc, như vậy là có đức dày như đất, chở được muôn vật, lớn cũng ko kém đức của trời (Càn): “Quân tử dĩ tự cường bất tức” là bài học rút ra từ quẻ Càn.

Chu công còn khuyên răn đi về phía tây-nam vì trên Hậu thiên bát quái Khôn ở phía tây-nam (có học giả hiểu là phía Tây và phía Nam) thì được bạn (hoặc được tiền bạc, vì chữ “bằng” cò thể hiểu là bằng hữu, cũng có thể hiểu là bằng bối: bối là vỏ sò nghêu xưa dùng làm tiền, 1 bằng là 2 hoặc 10 bối) nếu đi về phía Đông bắc thuộc dương thì mất bạn (hoặc tiền bạc).

Được quẻ này, nến theo những lời khuyên răn đó mà an lòng, giữ đức bền vững thì tốt.

Câu “Quân tử hữu du vãng, tiên mê hậu đắc” có người hiểu là: “Người quân tử có đi đâu thì trước lầm sau đúng”, mà không giảng tại sao lại như vậy. Hiểu như chúng tôi ở bên trên thì có lý hơn, làm rõ cái đạo “thuận tòng thì tốt” của Khôn. Chữ “du” ở trong gớm Dịch thường dùng như chữ “sở”

Tác giả Văn Ngôn ko giảng gì thêm chỉ tóm tắt lại: Đạo Khôn là thuận theo trời mà tiến hành ko ngừng.

Hào từ:

1) 初六: 履霜, 堅冰至

Sơ lục: Lý sương, kiên băng chí.

Giảng: Đây là hào âm đầu tiên vào quẻ. Âm thì lạnh, cần Chu Công ví với sương lạnh mới kết lại thì thành sương, rồi lần lần, lạnh hơn, nước sẽ đông lại thành băng. Hao này có hàm cái ý phải thận trọng từ bước đầu. Tiểu tượng truyện ko giảng thêm, còn Văn ngôn truyện thì khuyên nhủ ta:

“Nhà nào tích lũy điều lành thì tất có thừa phúc (để đến đời sau); nhà nào tích lũy điều chẳng lành thì tất có thừa tai vạ (để đến đời sau). Như việc bề tôi giết vua, bé giết cha, nguyên do không ở trong một buổi sớm chiều; tất dần dà có từ lâu rồi, mà người ta ko biết lo toan từ sớm vậy” (tích thiện chí gia tất hữu dư khách, tích bất thiện đưa ra gia tất hữu dư ương: Thần thí kỳ quân, tử thí kỳ phụ, phi nhất triều nhất tịch đưa ra cố, kỳ sở do lai giả tiệm hĩ. Vị biện chi bất tảo biện dã).”

Chúng ta để ý: hào 1 quẻ Càn, Dịch chỉ răn dạy cứ ở ẩn, tu đức luyện tài chờ thời; còn hào 1 quẻ Khôn này. Dịch răn phải đề phòng từ đầu, nếu không sẽ gặp họa; như vậy Dịch tin ở Dương hơn đạo Âm, trọng Dương rộng Âm .

2) 六二: 直方大, 不習无不利

Lục nhị: trực phương đại, bất tập vô bất lợi.

Dịch: Hào 2, âm (Đức của mình) thẳng, vuông, lớn thì chẳng phải học tập mà cũng không có gì là không lợi.

Giảng: Hào này rất tốt: thể là âm, vị cũng là âm ( hào chẳn), thế là đắc chính, cho nên bảo là có đức thẳng (trực) nó lại đắc trung, (ở giữa nội quái) cho nên bảo là vuông vức (phương) (1) nó lại ở trong quẻ Khôn, có qui tế bào lớn, cần chẳng cần học tập khó khăn mà hành động nào cũng hợp đạo lý.

3) 六三: 含章可貞, 或從王事, 无成有終

Lục tam: hàm chương khả trinh, hoặc tòng vương sự, vô thành hữu chung.

Dịch: Hào 3, âm: Ngậm chứa (đừng để lộ ra) đức tốt mà giữ vững được, có lúc theo người bên trên mà làm việc nước, đừng chiếm lấy sự thành công thì sau cùng sẽ có kết quả.

Giảng: Hào 3 là âm mà ở vào địa vị dương (lẻ), như vậy là ko chính, cơ mà nó vốn có đức nhu thuận của quẻ Khôn, thêm được tính cương cứng kiện của vị dương, thì lại là tốt (đây là lẽ biến hóa của Dịch).

Nó đứng trên cùng nội quái, tức có thể có chức phận, vì vậy bảo là có lúc theo bề trên làm việc nước. Cơ mà nó đề nghị nhũn, nhu thuận (đức của Khôn) chỉ làm trọn nghĩa vụ mà đừng chiếm lấy sự thành công thì sau cùng sẽ có kết quả.

4) 六四: 括囊, 无咎, 无譽.

Lục cửu: quát nang, vô cữu, vô dự.

Dịch: Hào 4 âm: như cái túi thắt miệng lại, (kín đáo giữ gìn) thì khỏi tội lỗi mà cũng ko danh dự.

Giảng: hào 4 là âm ở địa vị âm vào một quẻ tòan âm, mà không đắc trung như hào 2, ví như người quá nhu thuận, vô tài, không có chút cương cứng cường nào. Đã vậy, mà ở sát hào 5, tức là có địa vị một đại thần, tài thấp mà địa vị cao, đề nghị phải thận trọng thì mới khỏi tội lỗi, an thân, mặc dầu không có danh dự gì.

Hào 4 quẻ Càn cũng ở địa vị như hào này, nhưng là dương, có tài năng, cần còn có thể cất cánh nhảy, tiến được (hoặc dược), khác nhau ở chỗ đó.

Văn ngôn cho hào này có cái tượng “âm cự tuyệt dương” (vì ko có chút dương nào cả từ bản thể tới vị), như vậy là âm dương cách tuyệt nhau, trời đất ko giao nhau (thiên địa bế), lúc đó hiền nhân buộc phải ở ẩn (hiền nhân ẩn), rất thận trọng thì không bị tai họa.

5) 六五: 黄裳, 元吉.

Lục ngũ: hoàng thường, nguyên cát.

Dịch: hào 5, âm: như cái xiêm màu vàng, lớn, tốt (rất tốt).

Giảng Hào 5 là hào chí tôn vào quẻ , đắc trung. Tuy nó không đắc chính vì là âm mà ở vị dương; tuy nhiên ở trong quẻ Khôn,như vậy lại tốt vì có chút cương, không thuần âm, thuần nhu, như hào 4, tức là có tài, cơ mà vẫn là Khiêm nhu (vì là âm). Âm còn hàm ý văn vẻ nữa, trái với dương cương cứng kiện là võ. Cho nên vì vậy Chu Công mang lại là hào này rất tốt, và “tượng” bằng cái xiêm màu vàng. Vàng là màu của đất, của tw (hàm ý không thái quá, không bất cập) của vàng, đồng, bắt buộc người china thời xưa rất quí, chỉ vua chúa mới được dùng màu vàng trong y phục. Xiêm là một bộ phận y phục ở phía dưới, đẹp đẽ, hàm cái nghĩa khiêm hạ, ko tự tôn.

Như vậy Dịch mặc dù coi âm (Khôn) ko quí bằng dương (Càn), mà lại có lúc coi trọng đức khiêm nhu, mà Dịch đến là đức của người văn minh. Tinh thần đó là tinh thần hiếu hòa, trọng văn rộng võ. Hào 5 quẻ Càn, Chu Công mang đến là đại quí (long phi tại thiên) nhưng lại chỉ bảo: “Lợi kiến đại nhân”; còn hào 5 quẻ ko thì khen là”nguyên cát” hào tốt nhất trong khiếp Dịch, là có nghĩa vậy.

6) 六上: 龍戰于野, 其血玄黄.

Lục thượng: Long chiến vu dã, kỳ huyết huyền hoàng.

Dịch: Hào bên trên cùng âm : Như rồng đánh nhau ở đồng nội, đổ máu đen máu vàng.

Giảng: hào này âm lên tới điểm cực thịnh. Âm dương tuy bổ túc nhau, tuy vậy bản thể vẫn là ngược nhau, đối địch nhau. Lúc âm cực thịnh, dương cũng vậy ( hào 6 quẻ Càn) thì hai bên tất tranh nhau, và cả nhị đều bị hại. Đạo đến đó là cùng rồi. Cũng vẫn cái nghĩa thịnh cực thì suy như hào 6 quẻ Càn.

Văn ngôn: không giảng gì khác, chỉ mang đến biết rằng “huyền hoàng”: là sắc của trời đất, âm dương .

Cao khô hanh ngờ rằng hai chữ đó <玄黄> thời xưa dùng như nhị chữ < > (vì đọc như nhau) và có nghĩa là chảy ròng ròng. Ko rõ thuyết nào đúng, nhưng mà đại ý vẫn là tai hại cả mang lại hai bên

7) 用六: 利永貞.

Dụng lục: Lợi vĩnh trinh.

Dịch: (nghĩa từng chữ) dùng hào âm: phải (nên) thọ dài, chính và bền.

Giảng: Hai chữ “dụng lục” ở đây cũng như nhì chữ “dụng cửu” ở quẻ Càn rất tối nghĩa, và câu 7 này mỗi nhà giảng một khác. Dưới đây tôi chỉ đưa ra bố thuyết:

• Thuyết của tiên nho: sáu hào âm biến ra sáu hào dương, tức Thuần khôn biến thành Thuần Càn, như một người nhu nhược biến ra một người cương cường, cho nên vì thế bảo là: phải (nên) thọ dài, chính và bền.

• Thuyết của Cao Hanh: hỏi về việc cát tốt hung lâu dài, mà được “hào” này thì lợi.

• Thuyết của Tào Thăng: Khôn thuận theo Càn cho nên vì vậy gọi là lợi; không động thì mở ra, tĩnh thì đóng lại. Cho nên bảo chính và bền, ý muốn nói: đạo Khôn đối chọi giản mà tác tác thành vạn vật.

Xem thêm: Giải Bài Tập Vật Lý 8 Trong Sách Bài Tập Bài 23 : Đối Lưu, Giải Bài Tập Vật Lý 8 Bài 23: Đối Lưu

Chú ý: chỉ hai quẻ Càn và Khôn là có Văn ngôn truyện, Dụng Cửu và dụng Lục; từ quẻ sau trở đi ko còn những tiết đó nữa.

07/04/2022

Quẻ thuần khôn

Dưới đấy là lời giảng Quẻ Thuần Khôn theo sách "Kinh dịch - Đạo của fan quân tử" của học trả Nguyễn Hiến Lê